پیامی به هیئت مدیره جدید انجمن فیزیک

انتخابات هیئت مدیره انجمن فیزیک صورت گرفت و اعضای هیئت مدیره به این ترتیب انتخاب گشتند: دکتر حمیدرضا مشفق (دانشگاه تهران) ، دکتر شانت باغرام، دکتر لاله معمارزاده، دکتر عبدالله لنگری، دکتر علیرضا آقائی، دکتر یاسر عبدی و دکتر ایرج کاظمی‌نژاد.

این انتخاب را به ایشان و نیز جامعه فیزیک تبریک عرض می نمایم و امیدوارم در سه سال آینده، انجمن فیزیک، قدم های بلندتری در جهت اعتلای این علم در کشور بردارد. چند موضوع هست که در سال های اخیر به همراه عده ای از همکاران با آنها مواجه شده ایم و مایلم در همین ابتدای کار نظر اعضای محترم هیئت مدیره را به آنها جلب کنم. اما ابتدا آنها را در فضای مجازی منتشر می کنم تا از بقیه دوستان و علاقه مندان فیزیک بازخورد بگیرم. به علاوه انجمن نهادی مردمی است که متعلق به همه ماست. هیئت مدیره هم از میان خود ما برخاسته. هر اقدامی هم که بخواهد بکند بدون همراهی و همکاری همه ما با هم به نتیجه نخواهد رسید.

۱) مورد بیانیه ها. در دو دوره پیشین، انجمن فیزیک در اقدامی تحسین برانگیز نسبت به برخی ناراستی های شبه علمی با صدور بیانیه هایی شجاعانه واکنش نشان داد. امیدوارم در این دوره هم همین شیوه رادمنشانه ادامه یابد. البته با توجه به بازخوردهایی که من گرفتم انتقاداتی هم نسبت به این بیانیه ها هست. نظر طیف مهندس و.... بر این هست که بیانیه ها می بایست مبتنی بر محاسبات و عدد و رقم باشد. به زعم آنها بیانیه ها بیش از اندازه ساده و عاری از محاسبات بود. البته من این انتقاد را روا نمی دانم. برای انجمن فیزیک نشر بیانیه ای قابل فهم و درک برای آحاد مردم (با مدرکی معادل یا بالاتر از ششم ابتدایی) هم دشوارتر هست و هم شجاعت بیشتری می طلبد. متن های تخصصی که تنها قابل فهم برای درصد کوچکی از مردم هستند، کمتر حساسیت و مخالفت بر می انگیزند.

با این حال پیشنهاد می نمایم از این پس در موارد مشابه سه مقاله توسط انجمن فیزیک ایران نوشته و منتشر شود: ۱) مقاله ای عامه فهم با نثری شبیه بیانیه مربوط به «کرونا یاب مستعان» که قابل فهم برای همگان با مدرک ششم ابتدایی یا بالاتر باشد. ۲) مقاله ای اندکی تخصصی تر حاوی عدد و رقم و محاسبات سرانگشتی قابل فهم برای همه فیزیک دانان و مهندسان کشور. ۳) مقاله کاملا تخصصی به زبان فارسی در مجلات تخصصی انجمن فیزیک که داوری می شوند. یعنی می توان از متخصصان امر در رشته مورد نظر، دعوت به نگارش مقاله کرد و آن را پس از داوری چاپ نمود.

بنیه علمی انجمن فیزیک برای انجام هر سه کار مناسب هست. در واقع مورد دوم و سوم برای انجمن راحت تر هست تا مورد اول (هر چند برای سایر نهادها برعکس هست)! با توجه به این که ارتقا از دانشیاری به استادی و نظایر آن منوط به چاپ مقاله فارسی است متخصصان انگیزه لازم را برای نگارش چنین مقالاتی خواهند داشت. مقاله تخصصی چندان حساسیت بر نمی انگیزد که از روی واهمه سرباز زنند.

در کشورما -همانند سایر کشورها- برخی متخصصان هستند که پول یا اعتبار می گیرند تا با اصطلاحات قلمبه و سلمبه که غیر کارشناسان را خلع سلاح می کند طرح های مخرب را توجیه نمایند. (تاکید می نمایم که این رذیله مختص کشور ما نیست. در دنیا هم محققانی بوده اند که دهه ها از شرکت های سیگار سازی پول می گرفتند تا وانمود کنند سیگار برای بدن مفید هست . یا الان هم هنوز هستند محققانی که از شرکت های نفتی پول یا معدنی می گیرند تا امور مخرب محیط زیستی را دوستدار محیط زیست جلوه دهند.) با نگارش مقالات از نوع سوم می توان جلوی این رذیله ایستاد.

۲) در مورد جذب کمک های مالی: چندی پیش در وبلاگم مطلبی در مورد جذب حمایت های مالی اندک اما پرشمار از علاقه مندان فیزیک نوشتم. یکی از فیزیکدانان خارج از کشور مطلبی فرستاد که در زیر نقل می نمایم. «

یکی از نوشته‌های اخیرتان معطوف به یافتن منابع مالی برای انجمن فیزیک از راهی به جز اسپانسر بود. در آن نوشته شما تخمین زدید که با حمایت چند هزار نفر به مقدار حدود ۲۰ دلار در سال می‌توان انجمن را تامین مالی کرد. مطمئنا می‌دانید که بسیاری افراد، حتی چندین برابر بیشتر از تخمین شما، از راه

Patreon

یا راه‌های مشابه، ماهانه به انواع سرویس‌های رایگان (مانند بنیاد ویکی‌پدیا، پادکست‌ها، و ...) کمک می‌کنند. حدس من این است که در صورتی که انجمن بخواهد (و بتواند) سرویسی مانند patreon برای خودش کند، بسیاری از فارغ‌التحصیلان خارج از ایران مایل به کمک مالی هستند».

۳) همان گونه که می دانید انجمن فیزیک یک کمیته تخصصی در مورد اخلاق علمی دارد. صحبت از اخلاق بسیار حساس هست و بر عکس ظاهر فریبنده اش می تواند به راحتی به ضد خود بدل شود به گونه ای که هر کس خود را متولی اخلاقیات بداند و با توجیهاتی هر عمل خلاف خود و دوستان خود را «اخلاقی»جلوه دهد و با معیار های سلیقه ای اعمال (حتی) نیک دیگرانی را که هر دلیل عزیز نمی دارد غیر اخلاقی بخواند. خوشبختانه کمیته اخلاق انجمن تا کنون به درایت اعضای آن از این پرتگاه مصون بوده است. به هر حال بسیار وسوسه انگیز هست که کسانی که در موقعیتی نظیر هیئت مدیره انجمن فیزیک می نشینند خود را متولی اخلاقیات علمی هم قلمداد کنند و مرتب با معیارهای سلیقه ای معیار ها و حکم های اخلاقی صادر کنند و دیگران را بر این اساس قضاوت نمایند. این امر بسیار وسوسه انگیز هست چرا که به فرد حس کاذب برتری می دهد. من از تک تک اعضای هیئت مدیره می خواهم مراقب این نکته باشند و نگذارند که جلسات هیئت مدیره به سمت قضاوت های اخلاقی کشیده شود. برای این منظور کمیته تخصصی ای هست که کار خودش را هم تا کنون خوب انجام داده است. هیئت مدیره جای بحث های دیگری هست. اگر یکی از اعضا شروع به چنین کاری بکنند و دیگران از روی احترام به بزرگتر یا تعارف ایرانی «بله بله» بگویند این شخص تا آخر دوره خود را در جایگاهی خواهد دید که حکم اخلاقی صادر کند. جلسه به جلسه هم شدیدتر این کار را می کند و عملا جلوی پویایی انجمن را به بهانه اخلاقیات (بخوانید سلایق و یا حب و بغض شخصی اش) می گیرد. اگر وقتی کسی شروع به چنین حرکتی کرد بقیه اشتیاق نشان ندهند و موضوع را عوض نمایند خطر رفع می شود. اگر چنین نکنند بعد از مدتی توهم مرشد اخلاقی بودن در آن شخص چنان زیاد می شود که فکر می کند همه باید او را روی سرشان بگذارند. بعد هم که روی سر نشست پایین نمی آید!!! کسی از ترس «بی اخلاق خوانده شدن» جرئت نمی کند به او بگوید بالای چشمش ابروست.

۴) همایش های سالانه انجمن فیزیک که در شهرهای مختلف برگزار می شوند بسیار مهم و موثر هستند و حتما باید تقویت گردند. وبسایت های مربوطه نیاز به اصلاح دارند. مثلا بعد از این که نویسنده نظر داور را اعمال کرد یا پاسخی به انتقادش داد امکان باز فرستادن به داور برای نظر نهایی نیست. ایراد دیگر آن هست که فرمول در متن سئوال باعث در هم ریختگی می شود. شایسته هست که با برگزارکنندگان همایش ها مذاکره شده، این ایرادات جمع آوری شوند و سپس مرتفع گردند.

۵) .

تجربه من از عضویت در کمیته برگزاری این همایش ها آن هست که سخنرانان مدعو معمولا دست رد به دعوت نمی زنند مگر این که واقعا برایشان مقدور نباشد. اما شرط ارائه مقاله فارسی ان هم به شرط تعهد به عدم فرستادن نتایج به مجلات معتبر، افراد را پس می زند و انگیزه شرکت را از آنها می گیرد. ظاهرا این شرط و شروط سالها پیش --هنگامی که تعداد بسیار کمی مقاله از ایران منتشر می شد --گذاشته شده است تا افراد به انگیزه به دست آوردن امتیاز ارائه مقاله در فرم های ترفیع و ارتقا شرکت کنند. الان سطح علمی جامعه علمی ایران بالا رفته و اغلب فیزیکدانان برجسته کشور چندان نیازی به این امتیاز ها حس نمی کنند (امتیازهای لازم را از طریق چاپ مقالات در مجلات معتبر بین المللی به دست می آورند.) می دانیم که یکی از شروط «وتویی» ارتقا از استادیاری به دانشیاری و..... نگارش مقاله فارسی است. اغلب فیزیکدانان برجسته کشور به این منظور ترجیح می دهند مقاله ای ترویجی به فارسی بنویسند و یا مجلات فارسی معتبرتر (نسبت به مقاله نامه کنفرانس انجمن) را بر گزینند.

اگر در سایت ثبت نام کنفرانس های انجمن امکان ارائه چکیده (تنها چکیده به جای مقاله کامل بدون اخذ تعهد به عدم انتشار در مجلات معتبر) باز شود عده بسیار زیادی انگیزه شرکت و ارائه در همایش خواهند داشت. این سیاستی هست که اغلب همایش های مشابه در دنیا به کار می گیرند. در این گونه همایش ها معمولا فقط چکیده می خواهند نه مقاله کامل. در نتیجه هر کسی که مقاله ای جدید نوشته و آن را به یک مجله معتبر ارسال می کند انگیزه دارد که در همایش هم شرکت کند و آن را برای همکاران ارائه دهد.

من پیشنهاد نمی کنم که به یک باره امکان ارائه مقاله کامل را حذف کنیم. می توان به مدت دو سال هر دو گزینه را باز گذاشت و سپس با بررسی آمار شرکت کننده ها ونظر سنجی از سخنرانان و شرکت کننده ها و بازخورد خواستن از برگزار کننده ها تصمیم گرفت که آیا گزینه مقاله کامل را باز بگذارند یا به کل ببندند. به این ترتیب تصمیم سنجیده تر می شود و مخالفت کمتری هم بر می انگیزد.